"Faraon"

Film fabularny z roku 1966,oparty na powieści historycznej Bolesława Prusa pod tym samym tytułem,w reżyserii Jerzego Kawalerowicza,z Jerzym Zelnikiem w głównej roli.Film zrealizowano w kilku krajach.Produkcja trwała 3 lata.Sceny pustynne realizowano głównie w Uzbekistanie(Buchara),gdzie zbudowano gipsowe makiety.Jako statyści wystąpili żołnierze Armii Radzieckiej.Część scen wykonano w oryginalnych sceneriach Egiptu(Luksor,Kair),oraz na Pustyni Błędowskiej.Nad jeziorem Kirsajty nakręcono sceny rozgrywające się na Nilu.Produkcję wspierali swoją konsultacją egiptolodzy:Kazimierz Michałowski z Uniwersytetu Warszawskiego i Shadi Abdelsalam z Instytutu Filmowego w Kairze.Film nominowany do Oscara.

Obsada

• Jerzy Zelnik faraon Ramzes XIII/Grek Lykon,jego sobowtór
• Wiesława Mazurkiewicz królowa Nikotris,jego matka
• Barbara Brylska Kama,kapłanka fenicka
• Krystyna Mikołajewska Sara,nałożnica Ramzesa
• Ewa Krzyżewska Hebron,małżonka Tutmozisa
• Piotr Pawłowski arcykapłan Herhor
• Leszek Herdegen kapłan Pentuer
• Stanisław Milski arcykapłan Mefres
• Kazimierz Opaliński Beroes,prorok chaldejski
• Mieczysław Voit kapłan Samentu
• Alfred Łodziński Hiram,książę Tyru,przewodniczący rady fenickiej
• Andrzej Girtler Ramzes XII,ojciec Ramzesa XIII
• Emir Buczacki Tutmozis,przyjaciel i powiernik młodego faraona
• Józef Czerniawski –kapłan Mentezufis
• Edward Rączkowski Dagon,kupiec fenicki
• Ryszard Ronczewski Eunana,oficer wojsk faraona
• Leonard Andrzejewski Tehenna,wódz libijskich buntowników
• Jerzy Block fellach
• Bohdan Janiszewski arcykapłan,strażnik Labiryntu
• Wiktor Grotowicz Nitager,wódz wojsk faraona
• Jarosław Skulski Sargon,poseł asyryjski
• Marian Nosek Rabsun,kupiec fenicki
• Lucyna Winnicka kapłanka przy mumifikacji Ramzesa XII

Opis fabuły

Starożytny Egipt,XI w.p.n.e.film opowiada historię młodego faraona Ramzesa XIII,następcy panującego Ramzesa XII.Następca tronu pragnie przeprowadzić reformy i poprawić los zubożałych poddanych.Dąży też do podboju Asyrii,aby w ten sposób wzbogacić swój kraj.Jego planowi przeciwni są kapłani mający istotny wpływ na politykę państwa.Posiadają oni bogactwa ukryte w podziemnym labiryncie,podczas gdy skarbiec faraona pustoszeje.Jednak ich najpotężniejszą bronią jest wiedza dostępna jedynie nielicznym wybrańcom.Młody Ramzes stara się przeciwstawić kapłanom,w których rękach jest faktyczna władza wykonawcza w państwie.Film pokazuje próbę odsunięcia ich od władzy za pomocą mniej lub bardziej oficjalnych środków.Pierwsze sceny uświadamiają potęgę religii ówczesnego Egiptu,której symbolami są skarabeusze,czczone do tego stopnia,że wojsko nie śmie przechodzić ich drogą w obawie przed przypadkowym zgnieceniem tych stworzeń.Pochód udającej się na manewry armii młodego dowódcy Ramzesa zostaje zatrzymany przez arcykapłana Herhora,który dostrzegł na piasku skarabeusze święte wizerunki egipskiego boga słońca Amona.Ażeby ominąć żuki,oddziały muszą zasypać i przejść przez kanał będący owocem morderczej pracy chłopa fellacha.Ramzes na próżno usiłuje sprzeciwić się decyzji arcykapłana.Rozwścieczony swoją bezsilnością oddala się i podczas wędrówki spotyka piękną Żydówkę Sarę,która następnie zostaje jego kochanką.Herhor wobec panującego faraona wydaje niekorzystną dla niego opinię i książę po raz kolejny doświadcza,jak silna jest władza kapłanów.Okresowo zostaje odsunięty od spraw państwowych.Gdy Sara rodzi mu syna,królowa Nikotris z Herhorem postanawiają,że dziecko wychowane zostanie w wierze mojżeszowej,aby nigdy nie mogło rościć pretensji do tronu.Tymczasem kapłani potajemnie przygotowują niekorzystny dla Egiptu traktat pokojowy z Asyrią:w zamian za pokój obiecują odstąpić Fenicję.Zaniepokojeni tym kupcy feniccy stają się stronnikami młodego księcia i zaczynają popierać Ramzesa,który otwarcie głosi konieczność wojny z Asyrią.Tymczasem jednak wyrusza na czele armii,aby poskromić zbuntowane pułki libijskie.Po zwycięstwie dowiaduje się o śmierci swego ojca oraz o zamordowaniu Sary i ich synka przez fenicką kapłankę Kamę wraz z Grekiem Lykonem,jego sobowtórem.Młody faraon szykuje reformę kraju i postanawia odebrać kapłanom ich skarby.Jednak przeprowadzone głosowanie nie przynosi jednomyślności co do przekazania państwu bogactw ukrytych w Labiryncie.Wobec tego młody władca postanawia użyć wojska,aby szturmem zdobyć świątynie,zaś arcykapłanów uwięzić pod zarzutem zdrady stanu. Jednakże kapłani mający wiedzę o zjawiskach astronomicznych,we właściwej chwili wykorzystują ją przeciwko faraonowi:tuż przed zaćmieniem Słońca Herhor,przemawiając do wojska i zbuntowanego ludu,przyzywa boga Amona.Zjawisko naturalne zostaje przyjęte jako dowód bożej niełaski.Wojsko ogarnia panika,a naród występuje przeciwko faraonowi.Wkrótce Ramzes ginie zamordowany przez zabójcę wysłanego na polecenie arcykapłana Mefresa.

Nagrody i festiwale

Film został uznany przez amerykańskiego reżysera Martina Scorsese za jedno z arcydzieł polskiej kinematografii i w 2014 roku został wytypowany przez niego do prezentacji w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie w ramach festiwalu polskich filmów Martin Scorsese Presents:Masterpieces of Polish Cinema.

Głosy krytyków 

„Widowisko refleksyjne”,zaprzeczenie hollywoodzkiego schematu widowiska historycznego.Film chłodny,„kartezjański”,jak niemal cała twórczość Kawalerowicza zarówno,jeśli chodzi o dramaturgię,grę aktorską,jak i kolorystykę zdjęć,utrzymanych w ugrach,bieli,czerni i złocie.Ten uniwersalny jak chciał twórca i pisała krytyka dramat władzy,przez niektórych odbierany był także jako krytyczny komentarz do instytucji Kościoła.Krzysztof Kornacki,"Faraon"