Polski dramat filmowy z roku 1981 w reżyserii Andrzeja Wajdy,na podstawie scenariusza Aleksandra Ścibora-Rylskiego;kontynuacja"Człowieka z marmuru".Akcja toczy się w roku 1980 podczas wydarzeń sierpniowych.Dziennikarz Winkel dostaje zadanie zrobienia reportażu kompromitującego robotnika i aktywnego działacza komitetu strajkowego, Macieja Tomczyka syna Mateusza Birkuta(bohatera"Człowieka z marmuru").Film realizowany był w pośpiechu(premiera 27 lipca 1981),aby uchwycić,świeże jeszcze,nastroje Sierpnia i genezę„Solidarności”.Entuzjastyczne przyjęcie filmu przez krytyków na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes,podyktowane zatarciem dystansu czasowego między wydarzeniami
historycznymi a produkcją filmową,skutkowało przyznaniem mu pierwszej w
historii polskiej kinematografii Złotej Palmy.
Fabuła
Akcja filmu toczy się w Gdańsku w roku 1980.W Stoczni Gdańskiej trwa strajk robotników.Wśród nich ważną rolę odgrywa działacz Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego,Maciek Tomczyk(Jerzy Radziwiłowicz).Radiowy dziennikarz,redaktor Winkel(Marian Opania)dostaje polecenie od zastępcy przewodniczącego Radiokomitetu(Janusz Gajos),aby zrealizować reportaż kompromitujący Tomczyka.Zostaje wysłany do Gdańska,gdzie przedstawiciel władz Badecki(Franciszek Trzeciak)uświadamia mu wagę zadania.Winkel jako dziennikarz z ramienia partii rządzącej nie może się przedostać przez bramę stoczni.W tłumie przed bramą zakładu spotyka znajomego,Dzidka(Bogusław Linda),któremu dawniej załatwił pracę w gdańskiej telewizji.Dzidek opowiada mu o Tomczyku,jak się okazuje jego koledze ze studiów.Ojciec Tomczyka,Mateusz Birkut(bohater filmu"Człowiek z marmuru"),nie pozwolił wtedy synowi na uczestnictwo w protestach studenckich w marcu 1968 roku.Winkel zamierza zdobyć przepustkę na teren stoczni.W tym celu odwiedza rodzinę Wiesławy Hulewicz(Wiesława Kosmalska),od której dowiaduje się o śmierci Birkuta podczas wydarzeń grudniowych roku 1970 oraz tym,że Tomczyk ożenił się z Agnieszką(Krystyna Janda),która w 1976 roku pracowała nad filmem o Birkucie.Dziennikarz odwiedza niedoszłą reżyserkę w areszcie,do którego została wtrącona za popieranie strajku.Agnieszka opowiada mu o tym,jak poznała Tomczyka i o jej małżeństwie z nim.Przy okazji przekonuje Winkla,że protestujący mają rację co do swoich żądań.Winkel decyduje się nie kręcić reportażu.Ostatecznie delegacja rządowa podpisuje wraz z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym porozumienie.
Obsada
W oparciu o Internetową Bazę Filmu Polskiego
Pierwowzór"Człowieka z żelaza"z 1976 roku"Człowiek z marmuru",którego bohaterką była absolwentka szkoły filmowej Agnieszka,badająca losy przodownika pracy Mateusza Birkuta cieszył się dużą popularnością.W sierpniu 1980 roku Andrzej Wajda jako prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich przyjechał do Gdańska pod pretekstem nadzorowania pracy nad filmem telewizyjnym.Gdy znalazł się w Stoczni Gdańskiej im.Lenina,pełni entuzjazmu robotnicy pamiętający"Człowieka z marmuru"nakłonili go,by zrobił film o nich.Podsunęli mu nazwę"Człowiek z żelaza".Autor scenariusza do"Człowieka z marmuru",Aleksander Ścibor-Rylski,przebywał za granicą.Kolejny scenariusz napisał za namową Wajdy,korzystając z dostarczanych twórcom filmu zapisków,dokumentów,filmów i zdjęć.Na potrzeby filmu,który(jak pierwowzór)miał stanowić śledztwo dziennikarskie,Ścibor-Rylskiwymyślił postać pełnego goryczy dziennikarza Winkla.Pierwotnie rolę tę miał zagrać Zbigniew Zapasiewicz,jednak swym wyglądem intelektualisty nie pasował do postaci steranego życiem dziennikarza.Winklem ostatecznie został Marian Opania.Problem stanowiła też rola Maćka Tomczyka,którego zagrał Jerzy Radziwiłowicz.Część ekipy filmowej uważała,że powinna być to postać na miarę Lecha Wałęsy.Ostatecznie ustalono jednak,że Tomczyk będzie drugorzędną postacią ruchu sierpniowego,co umożliwiło występ samego Wałęsy w epizodycznej roli.Oprócz Wałęsy na ekranie pojawiły się takie postacie wydarzeń sierpniowych,jak Anna Walentynowicz i Tadeusz Fiszbach.Produkcja filmu rozpoczęła się od zdjęć z udziałem Bogusława Lindy i Mariana Opani,dopiero potem wstawiono wątki z rolą graną przez Radziwiłowicza.Podczas kręcenia sceny podpisywania porozumień sierpniowych Wajda podał do wiadomości,żeby wszyscy ich uczestnicy przyszli na plan tak samo ubrani jak wtedy;przyszła większość uczestniczących w tych porozumieniach.Prace trwały intensywnie,gdyż ekipa filmowa zamierzała zdążyć z wysłaniem kopii filmu na Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes,co mogłoby ułatwić dystrybucję w Polsce wbrew wymowie politycznej filmu.Produkcja zakończyła się w kwietniu 1981 roku,a choć Wajda uznał film za nieukończony,zgłosił go(z niechęcią)do kolaudacji.27 maja 1981 roku"Człowiek z żelaza"został pokazany na festiwalu w Cannes,a 27 lipca tego samego roku zadebiutował w polskich kinach.Pojawiający się pod koniec filmu utwór"Ballada o Janku Wiśniewskim"Krzysztofa Dowgiałły wykonali odgrywająca rolę Agnieszki Krystyna Janda,Jacek Kaczmarski,Przemysław Gintrowski i Zbigniew Łapiński.
Odbiór krytyczny
Po pokazie na festiwalu w Cannes"Człowiek z żelaza"został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków,którzy przyznali mu pierwszą w historii polskiej kinematografii Złotą Palmę.Francuski krytyk Michel Perez uznał film Wajdy za kamień milowy w historii sztuki filmowej,wskazując na brak dystansu czasowego między wydarzeniami historycznymi a ich realizacją filmową.Według redakcji amerykańskiego pisma„Variety”film zapisał historię w biegu.Krytyk pisma„Kino”,Jacek Fuksiewicz potraktował"Człowieka z żelaza"jako dzieło niemal bez precedensu w dziejach kina,które dokonywało z niezwykłą szczerością rozrachunku z jeszcze świeżymi wydarzeniami sierpniowymi i podawało je w formie kroniki.Docenił również fakt,iż Wajda zbudował film na bazie dokumentalnych zapisków,zwiększając tym samym jego autentyczność.Fuksiewicz zauważył również,że reżyser na przekór swojej ekspresyjnej twórczości użył ascetycznej formy.Samego"Człowieka z żelaza"interpretował jako manifest przeciwko systemowi opartemu na terrorze i pogardzie wobec człowieka.Małgorzata Szpakowska była bardziej sceptyczna wobec dzieła Wajdy.Z jednej strony doceniała w nim to,że reżyserowi udało się nadążyć za faktami historycznymi oraz otwarcie przełamać cenzurę,którą inni polscy reżyserzy obchodzili poprzez metafory.Krytykowała jednak formę,jakiej użył Wajda:pomieszanie kroniki historycznej z sensacyjną fabułą,zbytni sentymentalizm oraz elementy bardziej typowe dla komedii(Radziwiłowicz rozmawiający sam ze sobą jako postacie Tomczyka i Birkuta).Postać Tomczyka Szpakowska potraktowała jako spłyconą,idealizowaną,co jej zdaniem nie odzwierciedlało prawdziwych odczuć strajkujących robotników.Opinię Szpakowskiej po latach podzielił Tadeusz Lubelski,twierdząc,że główny bohater filmu„bardziej był ciągiem słusznych interpretacji kolejnych dat od roku 1968 do 1981 niż żywym człowiekiem”.Zarazem jednak przyznał za Fuksiewiczem,że film„chwytał doniosłe wydarzenie historyczne w chwili jego rodzenia się i przedstawiał jego fabularny wariant w całym bogactwie społecznego i kulturowego zaplecza”.
Nagrody i festiwale
Fabuła
Akcja filmu toczy się w Gdańsku w roku 1980.W Stoczni Gdańskiej trwa strajk robotników.Wśród nich ważną rolę odgrywa działacz Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego,Maciek Tomczyk(Jerzy Radziwiłowicz).Radiowy dziennikarz,redaktor Winkel(Marian Opania)dostaje polecenie od zastępcy przewodniczącego Radiokomitetu(Janusz Gajos),aby zrealizować reportaż kompromitujący Tomczyka.Zostaje wysłany do Gdańska,gdzie przedstawiciel władz Badecki(Franciszek Trzeciak)uświadamia mu wagę zadania.Winkel jako dziennikarz z ramienia partii rządzącej nie może się przedostać przez bramę stoczni.W tłumie przed bramą zakładu spotyka znajomego,Dzidka(Bogusław Linda),któremu dawniej załatwił pracę w gdańskiej telewizji.Dzidek opowiada mu o Tomczyku,jak się okazuje jego koledze ze studiów.Ojciec Tomczyka,Mateusz Birkut(bohater filmu"Człowiek z marmuru"),nie pozwolił wtedy synowi na uczestnictwo w protestach studenckich w marcu 1968 roku.Winkel zamierza zdobyć przepustkę na teren stoczni.W tym celu odwiedza rodzinę Wiesławy Hulewicz(Wiesława Kosmalska),od której dowiaduje się o śmierci Birkuta podczas wydarzeń grudniowych roku 1970 oraz tym,że Tomczyk ożenił się z Agnieszką(Krystyna Janda),która w 1976 roku pracowała nad filmem o Birkucie.Dziennikarz odwiedza niedoszłą reżyserkę w areszcie,do którego została wtrącona za popieranie strajku.Agnieszka opowiada mu o tym,jak poznała Tomczyka i o jej małżeństwie z nim.Przy okazji przekonuje Winkla,że protestujący mają rację co do swoich żądań.Winkel decyduje się nie kręcić reportażu.Ostatecznie delegacja rządowa podpisuje wraz z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym porozumienie.
Obsada
W oparciu o Internetową Bazę Filmu Polskiego
- Jerzy Radziwiłowicz Maciek Tomczyk,Mateusz Birkut
- Krystyna Janda Agnieszka
- Marian Opania Winkel
- Irena Byrska matka Hulewicz
- Wiesława Kosmalska Wiesława Hulewicz
- Bogusław Linda Dzidek
- Franciszek Trzeciak Badecki
- Janusz Gajos wiceprezes Radiokomitetu
- Andrzej Seweryn kapitan Wirski
- Marek Kondrat Grzenda
- Jerzy Trela Antoniak
- Krzysztof Janczar Kryska
- Krystyna Zachwatowicz Hanka Tomczyk
- Bogusław Sobczuk redaktor telewizyjny
- Wojciech Alaborski personalny
- Leonard Andrzejewski,Lech Grzmociński,Jan Szczepański funkcjonariusze SB
- Artur Barciś student
- Zbigniew Buczkowski kierowca prezesa Radiokomitetu
- Jacek Domański,Krzysztof Machowski pracownicy telewizji
- Bożena Dykiel kadrowa
- Adam Ferency,Tadeusz Gwiazdowski,Michał Juszczakiewicz stoczniowcy
- Maja Komorowska aktorka recytująca wiersz"Nadzieja"Czesława Miłosza
- Helena Kowalczyk kasjerka
- Irena Kownas kobieta przygotowywana do programu radiowego
- Jolanta Kozak-Sutowicz przedszkolanka z Elbląga
- Stanisław Michalski przewodniczący Rady Zakładowej w stoczni
- Kazimierz Orzechowski ksiądz odprawiający mszę w stoczni
- Tatiana Sosna-Sarno sekretarka telewizyjna
- Lech Sołuba dziennikarz
- Ludmiła Terlecka kobieta w studiu telewizyjnym
- Marcin Troński-Szalawski doradca prezesa Radiokomitetu
- Krzysztof Zaleski funkcjonariusz więzienny
- Janusz Zaorski Mundek
- Halina Łabonarska lekarka w szpitalu psychiatrycznym
- Lech Wałęsa,Anna Walentynowicz,Jerzy Borowczak,Zbigniew Lis,Tadeusz Fiszbach w roli samych siebie
Pierwowzór"Człowieka z żelaza"z 1976 roku"Człowiek z marmuru",którego bohaterką była absolwentka szkoły filmowej Agnieszka,badająca losy przodownika pracy Mateusza Birkuta cieszył się dużą popularnością.W sierpniu 1980 roku Andrzej Wajda jako prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich przyjechał do Gdańska pod pretekstem nadzorowania pracy nad filmem telewizyjnym.Gdy znalazł się w Stoczni Gdańskiej im.Lenina,pełni entuzjazmu robotnicy pamiętający"Człowieka z marmuru"nakłonili go,by zrobił film o nich.Podsunęli mu nazwę"Człowiek z żelaza".Autor scenariusza do"Człowieka z marmuru",Aleksander Ścibor-Rylski,przebywał za granicą.Kolejny scenariusz napisał za namową Wajdy,korzystając z dostarczanych twórcom filmu zapisków,dokumentów,filmów i zdjęć.Na potrzeby filmu,który(jak pierwowzór)miał stanowić śledztwo dziennikarskie,Ścibor-Rylskiwymyślił postać pełnego goryczy dziennikarza Winkla.Pierwotnie rolę tę miał zagrać Zbigniew Zapasiewicz,jednak swym wyglądem intelektualisty nie pasował do postaci steranego życiem dziennikarza.Winklem ostatecznie został Marian Opania.Problem stanowiła też rola Maćka Tomczyka,którego zagrał Jerzy Radziwiłowicz.Część ekipy filmowej uważała,że powinna być to postać na miarę Lecha Wałęsy.Ostatecznie ustalono jednak,że Tomczyk będzie drugorzędną postacią ruchu sierpniowego,co umożliwiło występ samego Wałęsy w epizodycznej roli.Oprócz Wałęsy na ekranie pojawiły się takie postacie wydarzeń sierpniowych,jak Anna Walentynowicz i Tadeusz Fiszbach.Produkcja filmu rozpoczęła się od zdjęć z udziałem Bogusława Lindy i Mariana Opani,dopiero potem wstawiono wątki z rolą graną przez Radziwiłowicza.Podczas kręcenia sceny podpisywania porozumień sierpniowych Wajda podał do wiadomości,żeby wszyscy ich uczestnicy przyszli na plan tak samo ubrani jak wtedy;przyszła większość uczestniczących w tych porozumieniach.Prace trwały intensywnie,gdyż ekipa filmowa zamierzała zdążyć z wysłaniem kopii filmu na Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes,co mogłoby ułatwić dystrybucję w Polsce wbrew wymowie politycznej filmu.Produkcja zakończyła się w kwietniu 1981 roku,a choć Wajda uznał film za nieukończony,zgłosił go(z niechęcią)do kolaudacji.27 maja 1981 roku"Człowiek z żelaza"został pokazany na festiwalu w Cannes,a 27 lipca tego samego roku zadebiutował w polskich kinach.Pojawiający się pod koniec filmu utwór"Ballada o Janku Wiśniewskim"Krzysztofa Dowgiałły wykonali odgrywająca rolę Agnieszki Krystyna Janda,Jacek Kaczmarski,Przemysław Gintrowski i Zbigniew Łapiński.
Odbiór krytyczny
Po pokazie na festiwalu w Cannes"Człowiek z żelaza"został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków,którzy przyznali mu pierwszą w historii polskiej kinematografii Złotą Palmę.Francuski krytyk Michel Perez uznał film Wajdy za kamień milowy w historii sztuki filmowej,wskazując na brak dystansu czasowego między wydarzeniami historycznymi a ich realizacją filmową.Według redakcji amerykańskiego pisma„Variety”film zapisał historię w biegu.Krytyk pisma„Kino”,Jacek Fuksiewicz potraktował"Człowieka z żelaza"jako dzieło niemal bez precedensu w dziejach kina,które dokonywało z niezwykłą szczerością rozrachunku z jeszcze świeżymi wydarzeniami sierpniowymi i podawało je w formie kroniki.Docenił również fakt,iż Wajda zbudował film na bazie dokumentalnych zapisków,zwiększając tym samym jego autentyczność.Fuksiewicz zauważył również,że reżyser na przekór swojej ekspresyjnej twórczości użył ascetycznej formy.Samego"Człowieka z żelaza"interpretował jako manifest przeciwko systemowi opartemu na terrorze i pogardzie wobec człowieka.Małgorzata Szpakowska była bardziej sceptyczna wobec dzieła Wajdy.Z jednej strony doceniała w nim to,że reżyserowi udało się nadążyć za faktami historycznymi oraz otwarcie przełamać cenzurę,którą inni polscy reżyserzy obchodzili poprzez metafory.Krytykowała jednak formę,jakiej użył Wajda:pomieszanie kroniki historycznej z sensacyjną fabułą,zbytni sentymentalizm oraz elementy bardziej typowe dla komedii(Radziwiłowicz rozmawiający sam ze sobą jako postacie Tomczyka i Birkuta).Postać Tomczyka Szpakowska potraktowała jako spłyconą,idealizowaną,co jej zdaniem nie odzwierciedlało prawdziwych odczuć strajkujących robotników.Opinię Szpakowskiej po latach podzielił Tadeusz Lubelski,twierdząc,że główny bohater filmu„bardziej był ciągiem słusznych interpretacji kolejnych dat od roku 1968 do 1981 niż żywym człowiekiem”.Zarazem jednak przyznał za Fuksiewiczem,że film„chwytał doniosłe wydarzenie historyczne w chwili jego rodzenia się i przedstawiał jego fabularny wariant w całym bogactwie społecznego i kulturowego zaplecza”.
Nagrody i festiwale
| Rok | Festiwal | Nagrody |
|---|
| 1981 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes Złota Palma i Nagroda Jury Ekumenicznego |
|---|
| 1981 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych(Gdynia)Nagroda„Solidarności” |
|---|
| 1981 Lubuskie Lato Filmowe(Łagów)Srebrne Grono |
|---|
| 1982 54 ceremonia wręczenia Oscarów nominacja do Oscara |
|---|
| Film został uznany przez amerykańskiego reżysera Martina Scorsese za jedno z arcydzieł polskiej kinematografii i w 2014 roku został wytypowany przez niego do prezentacji w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie w ramach festiwalu polskich filmów Martin Scorsese Presents:Masterpieces of Polish Cinema. |
|---|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz