"Czterdziestolatek"

Lub"40-latek"polski serial komediowy,emitowany po raz pierwszy od 16 maja 1975 do 19 lutego 1978 przez Program 1 Telewizji Polskiej.Tytułową rolę zagrał Andrzej Kopiczyński.

Lista odcinków

W nawiasach podano rok produkcji danego odcinka.

1. "Toast czyli bliżej niż dalej"(1974 r.)
2. "Walka z nałogiem czyli labirynt"(1974 r.)
3. "Wpadnij kiedy zechcesz czyli bodźce stępione"(1974 r.)
4. "Portret czyli jak być kochanym"(1974 r.)
5. "Kondycja fizyczna czyli walka z metryką"(1974 r.)
6. "Włosy Flory czyli labirynt"(1974 r.)
7. "Judym czyli czyn społeczny"(1974 r.)
8. "Otwarcie trasy czyli czas wolny"(1975 r.)
9. "Rodzina czyli obcy w domu"(1975 r.)
10. "Pocztówka ze Spitsbergenu czyli oczarowanie"(1975 r.)
11. "Cudze nieszczęście czyli świadek obrony"(1975 r.)
12. "Nowy zastępca czyli meteor"(1975 r.)
13. "Kozioł ofiarny czyli rotacja"(1976 r.)
14. "Sprawa Małkiewicza czyli kamikadze"(1976 r.)
15. "Kosztowny drobiazg czyli rewizyta"(1976 r.)
16. "Gdzie byłaś czyli Szekspir"(1976 r.)
17. "Cwana bestia czyli kryształ"(1977 r.)
18. "Gra wojenna czyli na kwaterze"(1977 r.)
19. "Z dala od ludzi czyli coś swojego"(1977 r.)
20. "W obronie własnej czyli polowanie"(1977 r.)
21. "Smuga cienia czyli pierwsze poważne ostrzeżenie"(1977 r.)

Charakterystyka

Serial został wyprodukowany przez Telewizję Polską w latach 1974–1977.Pierwsza 7-odcinkowa seria cieszyła się tak wielką popularnością,że z powodzeniem ją kontynuowano i zrealizowano też film pełnometrażowy"Motylem jestem,czyli romans 40-latka"oraz wielogodzinny telewizyjny program sylwestrowy„Sylwester Rodzinny program z rodziną Czterdziestolatka”(31 grudnia 1975 od 22:20).Obrazuje losy warszawskiej rodziny inżyniera Stefana Karwowskiego,które idealnie wkomponowały się w rzeczywistość lat 70 i propagandy sukcesu(m.in.budowa Trasy Łazienkowskiej,dworca Warszawa Centralna,czy Trasy Toruńskiej).Równocześnie zgodnie z założeniami autorów,którzy sami w okresie pracy nad serialem przekroczyli 40 rok życia serial eksponował wątki związane z kryzysem wieku średniego:romans na boku,próby rzucenia palenia,obsesja na punkcie utraty włosów,próba zadbania o kondycję fizyczną,duma z dorobku życiowego i zawodowego,chęć samorealizacji przez działalność społeczną itd.W latach 1993–1994 TVP wyemitowała kontynuację serialu,zatytułowaną"Czterdziestolatek.20 lat później".Do obsady dołączyli m.in.:Joanna Kurowska,Wojciech Mann i Wojciech Malajkat.10 maja 2014 r.z inicjatywy Amadeusza Szklarza-Habrowskiego z Instytutu Kultury Polskiej UW,odbyły się obchody jubileuszu 40-lecia serialu:odsłonięcie tablicy Miejskiego Systemu Informacji na Rondzie Czterdziestolatka w centrum Warszawy,któremu serial patronuje od 18 kwietnia 2014,spotkanie z twórcami i aktorami serialu(Jerzym Gruzą,Anną Seniuk,Mirellą Olczyk-Kurkowską i Piotrem Kąkolewskim)oraz premiera niepublikowanego,pilotażowego odcinka kontynuacji przygód rodziny Karwowskich pt."Studenci Trzeciego Wieku.Czterdzieści lat minęło,jak jeden dzień"w Domu Spotkań z Historią w Warszawie.

Obsada

• Andrzej Kopiczyński mgr inż.Stefan Karwowski,bohater tytułowy
• Anna Seniuk mgr Magda Karwowska,z domu Sławek,z wykształcenia hydrolog
• Irena Kwiatkowska„Kobieta Pracująca”
• Leonard Pietraszak doktor Karol Stelmach,przyjaciel Stefana
• Jan Gałązka przewodniczący komitetu blokowego,Tosiek Walendziak
• Roman Kłosowski technik Roman Maliniak
• Janusz Kłosiński Wincenty Wardowski,dyrektor Rawsko-Mazowieckiego Przedsiębiorstwa Robót Mostowych,przełożony Stefana
• Piotr Kąkolewski Marek Karwowski,syn Karwowskich
• Grażyna Woźniak Jagoda Karwowska,córka Karwowskich(do odc.13)
• Mirella Olczyk Jagoda Karwowska(od odc.15)
• Janusz Gajos brat Madzi,Antek Sławek(odc.9 i 19)
• Ewa Milde-Prus żona Antka,Bożena(odc.9 i 19)
• Halina Kossobudzka pani Włodarska,(odc.19)
• Władysław Hańcza ojciec Magdy,emerytowany leśniczy(odc.9,19 i 20)
• Wojciech Pokora inżynier Mieczysław Gajny,przełożony Magdy
• Hanna Skarżanka pani Flora,specjalistka od porostu włosów(odc.6)
• Jan Tadeusz Stanisławski mgr Kulesza,socjolog(odc.7)
• Katarzyna Łaniewska żona Maliniaka(odc.8)
• Zofia Czerwińska pani Zosia Nowosielska,kreślarka z budowy
• Mieczysław Waśkowski nauczyciel Marka
• Zdzisław Maklakiewicz kolega szkolny Jodłowski,ps.„Dżuma”(odc.5 i 18)
• Saturnin Żórawski wiceminister Stanisław Zawodny
• Bohdan Ejmont inżynier Bek
• Ryszard Pietruski dyrektor Mietek Powroźny(w odc.6 także jako mechanik samochodowy)
• Stefan Friedmann Cywiński,robotnik na budowie
• Stanisław Tym robotnik na budowie
• Piotr Skarga robotnik na budowie
• Wacław Kowalski Wacław Popielak,robotnik na budowie
• Jarosław Skulski Rozpiór,robotnik na budowie
• Leon Niemczyk inżynier Małkiewicz
• Grzegorz Warchoł inżynier Celej(w odc.8 także jako kelner Stasio w piwiarni nad Wisłą)
• Elżbieta Wieczorkowska Ryszarda Puciata,starsza koleżanka Madzi z pracy
• Grażyna Lisiewska Mariolka,koleżanka Madzi z pracy
• Wojciech Pszoniak wystylizowany mężczyzna w kawiarni nazywający Stefana„dziwakiem”(odc.3),aktor w telewizyjnej sztuce"Romeo i Julia"(odc.16),red.Oswald w"Motylem jestem"
• Bohdan Łazuka różne role,m.in.pijany robotnik,pijany kierowca w komisariacie w odc.8,oficer rezerwy na odprawie w odc.18,zniewieściały tancerz w"Motylem jestem"
• Jerzy Karaszkiewicz Franek Maciaszek,robotnik na budowie
• Bożena Dykiel żona Walendziaka(odc.7)
• Lech Ordon„prawdziwy generał,który wynalazł laser”(odc.8)
• Piotr Fronczewski 1 bywalec z kawiarni(odc.8)
• Tadeusz Czechowski 2 bywalec z kawiarni(odc.8)
• Tadeusz Pluciński 3 bywalec z kawiarni(odc.8)
• Jan Nowicki prof.Zygmunt Koziełło(odc.10)
• Tu Minh-Chanh prof.Akki San-Oki,glacjolog z Laponii(odc.10)
• Edward Dziewoński adwokat(odc.11)
• Seweryn Butrym adwokat żony inżyniera Beka(odc.11)
• Grażyna Szapołowska inżynier Urszula Nowowiejska,zastępca Stefana(odc.12,15)
• Alina Janowska Celina,żona Powroźnego(odc.15)
• Edward Rauch sprzedawca na giełdzie samochodowej(odc.9),Kołodziej właściciel wytwórni pustaków(odc.14)
• Jan Pietrzak towarzysz Iwanicki z Wydziału Kadr(odc.14,15)
• Józef Kalita naczelnik Gęsiarek(odc.14) i jako kadrowiec Łysiak(odc.19)
• Janusz Cywiński pan Marian,kierowca dyrektora(odc.12-15)
• Andrzej Stockinger pan Stasiek,sąsiad Karwowskich,ojciec Zosi(odc.7,11,16)
• Kazimiera Utrata-Lusztig żona pana Staśka(odc.16)
• Krystyna Feldman dyrygent orkiestry w Pałacu Młodzieży(odc.16)
• M.Chrząstkowska Basia,osoba towarzysząca(odc.15)
• Bohdana Majda Owsińska,Matka Basi(odc.15)
• Jerzy Turek milicjant(odc.2)
• Jerzy Dobrowolski fotoreporter"Życia Warszawy"(odc.4)
• Joanna Szczepkowska Joasia,licealna miłość Karwowskiego(odc.1)
• Wiesław Gołas dowódca plutonu 37 brygady SP,w której służył Stefan,w Nowej Hucie
• Tomasz Witt doktor Marcin Bodzianowicz(odc.1,5,8,21)
• Jan Kobuszewski Jasio,bufetowy w klubie sportowym(odc.5)
• Juliusz Lubicz-Lisowski uczestnik pogrzebu(odc.5)
• Andrzej Krasicki brydżysta w klubie przyzakładowym(odc.5),uczestnik odprawy w dyrekcji zjednoczenia(odc.13)
• Bernard Michalski brydżysta w klubie przyzakładowym(odc.5)
• Jan Mateusz Nowakowski miotacz w klubie sportowym(odc.5)
• Aleksander Sewruk trener Michalak (odc.5)
• Jan Kociniak jeden z trenerów sekcji lekkoatletycznej(odc.5)
• Wojciech Skibiński Rubinowicz,kolega Karwowskiego ze szkoły(odc.5)
• Karol Strasburger pracownik w przyzakładowym klubie sportowym(odc.5)
• Jerzy Tkaczyk działacz klubu sportowego(odc.5)
• Hanna Orsztynowicz pielęgniarka Krysia(również odc.1,3,4)
• Jan Himilsbach pan Skorupko,klient mecenasa(odc.11)
• Lidia Stanisławska wokalistka zespołu,wykonuje piosenkę„Nie zaczynaj...”(odc.8)
• Paweł Unrug Władeczek,sąsiad Karwowskich(odc.2,4)
• Helena Kowalczykowa matka Władeczka(odc.2)
• Krzysztof Kowalewski Benek,znajomy pielęgniarki Krystyny(odc.3,11)
• Bogdan Baer dyrektor Antek Pociecha
• Stenia Kozłowska piosenkarka(odc.14)
• Zofia Sykulska-Szancerowa pani Maria,sekretarka ministra Zawodnego(odc.13,17)
• Witold Gałązka Witek Walendziak,handlarz kryształami,brat Tośka
• Krzysztof Pankiewicz scenograf Iwo Czarnecki(odc.15)
• Danuta Zaborowska(odc.15)
• Zygmunt Kołodziejski
• Włodzimierz Boruński sąsiad Karwowskich
• Krystyna Kołodziejczyk sąsiadka w oknie(odc.1)
• Kazimierz Rudzki profesor Karwowskiego(odc.1)
• Krzysztof Sierocki Piotrek Włodkowski(odc.1)
• Antonina Girycz koleżanka Magdy z pracy
• Ilona Stawińska koleżanka Magdy z pracy
• Andrzej Chrzanowski Stasiak
• Cezary Julski sąsiad Karwowskich(odc.2)
• Irena Laskowska kioskarka(odc.2)
• Janusz Bukowski milicjant(odc.3)
• Krystyna Maciejewska-Zapasiewicz(odc.3)
• Anna Wróblówna koleżanka Magdy w pracy
• Józef Nalberczak sąsiad parkujący samochód(odc.4)
• Wiesław Nowosielski dziennikarz„Życia Warszawy”(odc.4)
• Adam Pawlikowski dziennikarz z Polskiego Radia(odc.4)
• Andrzej Grąziewicz tyczkarz na drzewie(odc.5)
• Rajmund Jakubowicz(odc.5)
• Zdzisław Łęcki-Kowalski(odc.5)
• Kazimierz Migdar(odc.5)
• Jerzy Statkiewicz(odc.5)
• Krzysztof Kumor robotnik przy budowie(odc.6)
• Walentyna Mołdawanowa pani Danusia,sekretarka dyrektora
• Kazimierz Zarzycki(odc.6)
• Andrzej Gawroński malarz odnawiający mieszkanie Flory(odc.6)
• Maria Filipek magister Kulesza(odc.7)
• Stefania Kornacka(odc.7)
• Bogumił Kłodkowski sierżant,komendant posterunku(odc.8)
• Lech Sołuba milicjant zapisujący dane Karwowskiego(odc.8)
• Edward Wichura„specjalista”na Trasie Łazienkowskiej(odc.8)
• Jerzy Cnota robotnik na budowie
• Alicja Wolska koleżanka w pracy Magdy Karwowskiej(odc.9)
• Krzysztof Majchrzak inżynier Szczygieł(odc.10)
• Wiktor Zborowski inżynier Maliszewski(odc.10)
• Barbara Bargiełowska Maria Bekowa(odc.11)
• Barbara Drapińska sędzia(odc.11)
• Jerzy Januszewicz mężczyzna w sądzie rozmawiający z Benkiem(odc.11)
• Andrzej Bogucki profesor Aleksander Nowowiejski(odc.12)
• Teresa Gniewkowska(odc.12)
• Mieczysław Kalenik przewodniczący zebrania(odc.12)
• Zofia Niwińska profesorowa Nowowiejska(odc.12)
• Irena Oberska Katarzyna,gosposia Nowowiejskich(odc.12)
• Jerzy Obłamski nauczyciel Jagody(odc.12)
• Zdzisław Szymański robotnik(odc.12)
• Bogdan Łysakowski uczestnik odprawy w dyrekcji zjednoczenia(odc.13),podwładny Powroźnego(odc.17),urzędnik w przedsiębiorstwie Karwowskiego(odc.21)
• Joachim Lamża robotnik na budowie(odc.14)
• Danuta Wodyńska gość na przyjęciu(odc.15)
• Andrzej Samson gość na przyjęciu(odc.15)
• Maria Klejdysz matka Czarka(odc.16)
• Barbara Burska sekretarka Powroźnego(odc.17,20)
• Jerzy Moes członek delegacji witającej na Okęciu Japończyków(odc.17),sekretarz towarzyszący wiceministrowi w szpitalu(odc.21)
• Witold Kałuski inżynier Bliniak(odc.17)
• Irena Karel panna Krysia,pasażerka w pociągu(odc.18)
• Edward Lach sekretarz Powroźnego(odc.18,21)
• Zygmunt Maciejewski pułkownik(odc.18)
• Ryszard Nawrocki rezerwista(odc.18)
• Edward Sosna kapitan Sosna na dworcu(odc.18)
• Wojciech Wiliński Zenon Matusik(odc.18)
• Henryk Hunko gospodarz,hodowca bassetów(odc.19)
• Krzysztof Materna sąsiad z budki Ruchu(odc.19)
• Jerzy Gruza pasażer na peronie dworca(odc.20)
• Adam Dębski leśniczy(odc.20)
• Gustaw Lutkiewicz leśniczy(odc.20)
• Jerzy Ofierski wiceminister Zwiastowicz(odc.20,21)
• Anna Skowron(odc.20)
• Wiesław Drzewicz pacjent w szpitalu(odc.21)
• Józef Korzeniowski dyrektor Wolica
• Zygmunt Fok profesor Zuber,kardiolog(odc.21)
• Zygmunt Zintel pan Henio,były dróżnik(odc.21)
• Zofia Grabińska żona pana Henia(odc.21)
• Piotr Komorowski pan Waldek,instruktor narciarski(odc.21)
• Barbara Marszel żona Burzyńskiego(odc.21)
• Jacek Ogrodowczyk(odc.21)
• Zbigniew Skowroński szatniarz w szpitalu(odc.21)
• Zdzisław Szymborski podwładny Powroźnego(odc.21)
• Tatiana Sosna-Sarno pielęgniarka Małgosia(odc.21)

Ciekawostki

• Rodzina Karwowskich mieszka w Warszawie w bloku mieszkalnym pod adresem ulicy Pańskiej,jednak w trzech różnych odcinkach pojawiają się inne adresy mieszkania:91 m 161 w odc.10(informację o tym podaje Magda Karwowska prof.Zygmuntowi Kozielle celem wysłania pocztówki),62 m 138(odc.7)oraz 62 m 137(odc.17)
• W filmie pokazano wiele elementów działania systemu nomenklatury w PRL.Główny bohater filmu wspinał się po jej niższych szczeblach i napotykał w związku z tym wiele nieznanych mu zwyczajów,kodów kulturowych,a nawet pojęć.I tak na przykład jego córka Jagoda Karwowska,wkrótce po tym gdy jej ojciec został dyrektorem,została wciągnięta w środowisko tzw.bananówek.Karwowskiemu,któremu uświadomiła to jej koleżanka,wydawało się,że chodzi o dziewczęta chodzące w spódnicach w banany(odc.16).Natomiast w odcinku 14 Karwowski,nie będąc pewny,czy może samodzielnie wyznaczyć kierownika IV odcinka robót,udaje się do naczelnika Wydziału Kadr PZPR(tow.Iwanickiego),który wyjaśnia mu,że dane stanowisko obsadzane jest bez udziału struktur partyjnych.Te ostatnie musiały jednak wyrazić zgodę na awans samego Karwowskiego na stanowisko dyrektora,o czym mowa jest wprost w odcinku 13
• Film pokazuje wiele panujących w latach 70 mód,m.in.rozwijający się kult komputera. am Karwowski zostaje jakoby wybrany na dyrektora właśnie przez komputer(marki Odra trzeciej generacji)
• Grażyna Szapołowska gra rolę pierwszoplanową w odcinku nr 12(jest tytułowym„nowym zastępcą”),w odcinku nr 15 występuje jako statystka(nie wypowiada żadnej kwestii)na przyjęciu,na którym goszczą państwo Karwowscy
• Serial nie tylko pokazywał mody,ale je także tworzył.Półokrągły łuk w otworze drzwiowym,jaki Karwowskiemu zalecił projektant wnętrz Iwo Czarnecki(postać i jej nazwisko to aluzja do znanego w latach 70 scenografa TVP,Wowo Bielickiego),stał się popularnym elementem wystroju polskich mieszkań w latach 70 i 80.Jednocześnie pojęcie„Łuku Karwowskiego”weszło na trwałe do potocznej polszczyzny
• Również Fiat 126 p,jakim poruszał się inżynier Karwowski,został nazwany w języku koneserów polskiej motoryzacji„Karwowskim”.Właśnie w taki sposób określa się czerwone maluchy wyprodukowane w latach 70,posiadające liczne detale spotykane w autach z tamtych lat, np.felgi„cytrynki”,chromowane zderzaki,itp.Pojazd Karwowskiego miał numery rejestracyjne 56-48-WL
• Stefan Karwowski z czasów szkolnych ma pseudonim„Matka”,do którego bardzo niechętnie w końcu przyznaje się Magdzie,cytując„Ja jestem Matka Grakchów”(odc.5).Nie wiadomo skąd pochodzi ten cytat,Kornelia tzw.„Matka Grakchów”jest postacią często przywoływaną jako osoba,która poświęciła własne życie samotnie wychowując dzieci,w tym dwóch słynnych reformatorów rzymskich Tyberiusza i Gajusza.Została też uwieczniona na obrazach malarzy takich jak Philipp Friedrich von Hetsch,Angelika Kauffmann lub Jose Garnelo
• W odc.10 profesor Sanokki z Laponii,podczas sympozjum naukowego z dziedziny hydrologii,wypowiada się w języku obcym.W rzeczywistości po wyodrębnieniu i odwróceniu jego wypowiedzi programem do obróbki dźwięku,okazuje się wypowiedź w języku polskim:ciężki,więcej informacji o składzie uczestników.Z rozmowy wnoszę,tak,lepsza struktura.System,rekruta,lepsze rozwiązania.Światowa olimpiada,kolejna okazja do....Kolejny fragment:Jest to naturalny wynik rozwoju sportu ciężarowego.Obserwujemy typ addytyczny.Wyciskanie tego rozwiązania.Wyboru dokonamy na miejscu.Tekst ten,wypowiadany przez profesora Sanokki,w rzeczywistości został wypowiedziany przez reżysera serialu Jerzego Gruzę
• W pierwszych kilku odcinkach Karwowscy posiadają telewizor Libra 201.Był to odbiornik czarno-biały produkcji Warszawskich Zakładów Telewizyjnych.Jednak w odcinku 9 telewizor ten pokazuje„Bolka i Lolka”...w kolorze
• Tytułową piosenkę„Czterdzieści lat minęło”śpiewa Andrzej Rosiewicz.Naklejka z charakterystyczną sylwetką Rosiewicza(z muchą)widnieje na szybie drzwi do pokoju Marka(np.w odc.2)
• W serialu wystąpiła plejada najpopularniejszych polskich aktorów,co daje pretekst do wielu aluzji do granych przez nich ról.Na przykład w odc.9 o rodzinie Magdy,w tym teściu granym przez Władysława Hańczę,Stefan mówi:Jesteśmy tu wszyscy...sami swoi,co nawiązuje do filmu,w którym Hańcza grał rolę Kargula.W tym samym odcinku wystąpił również Władysław Kowalski,czyli filmowy Pawlak
• W chwili rozpoczęcia nagrywania serialu(rok 1974)Andrzej Kopiczyński,grający 40-latka,miał w rzeczywistości 40 lat,a jego filmowa żona Anna Seniuk miała 32 lata.Natomiast Irena Kwiatkowska,która grała rzekomo 32-letnią"kobietę pracującą"(o czym mówi w odc.1),miała wówczas 62 lata.Jej postarzały wygląd miał być spowodowany ilością wykonanej pracy(w sumie w serialu wymienia się 64 jej zawody)

Kobieta pracująca

Irena Kwiatkowska grająca"kobietę pracującą"stworzyła jedną z najlepszych kreacji w swojej karierze aktorskiej oraz jedną z najlepiej zapamiętanych przez publiczność ról w"Czterdziestolatku".

Autoparodie

• Ja na przykład oglądam tylko Dziennik,to znaczy Wicherka,40-latka i jazdę figurową na lodzie(odc.2)
• Skąd pani wie? Widziałam panią w 40-latku!(odc.9)
• Kto to[może być]?Pewnie„Kobieta Pracująca”. Nie,już była
• Operator zdjęć serialu,Mieczysław Jahoda,został wymieniony w odc.16 przez dziewczyny obłudnie„zastanawiające się”czy znają Jagodę Karwowską

Upamiętnienie

• W marcu 2014 r.Rada m.st.Warszawy nadała nazwę skrzyżowaniu ulicy Chałubińskiego,alei Jana Pawła II i Alej Jerozolimskich nazwę Rondo Czterdziestolatka.Uchwała weszła w życie 18 kwietnia 2014 r.