Polski film fabularny nakręcony w 1969 roku,na podstawie powieści Kazimierza Sławińskiego"Przygody kanoniera Dolasa".Opowiada on o przygodach polskiego żołnierza Franciszka Dolasa,któremu na skutek komicznych zbiegów okoliczności wydaje się,że to przez niego wybuchła II wojna światowa.Pragnąc się za wszelką cenę zrehabilitować,pakuje się coraz to w nowe tarapaty.Rzucany przez los na różne fronty wojny(Jugosławia,Morze Śródziemne,Afryka,Włochy),wraca w końcu do Polski.Film składa się z trzech części:"Ucieczka"(86 min.)"Za bronią"(72 min.) i "Wśród swoich"(73 min.)Na etapie kolaudacji scenariusza planowano dwie części:"Jak rozpocząłem drugą wojnę światową" i "Jak zakończyłem drugą wojnę światową"(po ok.120 min.każda).Oryginalnie film został zrealizowany jako czarno-biała produkcja.W 2001 roku firma Dynacs Digital Studios z Hollywood,na zlecenie Studia Filmowego Oko oraz telewizji Polsat,stworzyła kolorową wersję stosując cyfrową obróbkę.
31 sierpnia 1939 roku Dolas przybywa na granicę niemiecką w plutonie mającym wzmocnić obronę stacji kolejowej,ale zasypia w wagonie i przejeżdża mimowolnie granicę,a po przebudzeniu,widząc Niemców szykujących się do ataku jest przekonany,że to dywersanci.Próbując zatrzymać jednego z nich strzela,a za chwilę rozpoczyna się atak Niemiec na Polskę,przez co Franek jest przekonany,że rozpętał wojnę.Dostaje się do niewoli niemieckiej i trafia do obozu jenieckiego,gdzie chce zorganizować ucieczkę,ale jego przesadny entuzjazm razi obozowych konspiratorów.Po odkryciu próby podkopu przez Niemców Dolas ma być przewieziony do innego obozu,ale ucieka na stacji kolejowej,gdzie razem z Józkiem ukrywa się w wagonie,który według ich przekonania jedzie do Strasburga.Niestety zamiast do Francji Franek dojeżdża do Tyrolu,gdzie musi pracować na roli u tamtejszych gospodarzy.Jednak nie trwa to długo,gdyż Dolas wypuszcza byka,który atakuje zgromadzonych Niemców,za co Polak zostaje skazany na śmierć przez Gestapo,ale ucieka z pędzącego pociągu podczas przewozu do innego obozu.Następnie trafia on do Jugosławii,gdzie zostaje ciepło przyjęty i trafia do polskiej ambasady w Belgradzie,skąd trafia do Splitu,a następnie nieświadomie zapisuje się do marynarki wojennej i wypływa do Famagusty,a podczas rejsu pracuje jako palacz.Następnie załogę zatopionego statku ratują Francuzi,a marynarze(w tym Dolas)dopływają do Syrii i zostają wcieleni do Legii Cudzoziemskiej,gdzie Franek zostaje kucharzem.Po zdobyciu w grze hazardowej jedzenia Dolas zdobywa wysoką pozycję w forcie,ale zostaje wtrącony do więzienia przez co żołnierze odwracają się od swojego dowódcy i przechodzą na stronę Wolnych Francuzów.Następnie Franek trafia do Anglików,gdzie poprzez swój nadmierny entuzjazm do walki natrafia na nieprzyjemności i zostaje jeńcem,ale ucieka z obozu,gdyż jest przekonany,że pobił on oficera brytyjskiego.Następnie Dolas w mundurze angielskim spotyka żołnierza włoskiego,który zostaje ranny i Franek zabiera go do obozu włoskiego,gdzie poprzez zajęcie burdelu doprowadza do starć,a sam w przebraniu sanitariusza trafia statkiem do Włoch.We Włoszech Franek zdobywa mundur niemiecki,a następnie spotyka Mirellę,ale zostaje uznany za niemieckiego dezertera,za co zostaje skierowany na front wschodni.Jednak nie trafia tam,gdyż wyskakuje ze spadochronem z lecącego samolotu i trafia do polskiego klasztoru.Następnie spotyka Teresę,której udowadnia swoje polskie pochodzenie,a następnie trafia do partyzantów,gdzie spotyka Józka,który pomimo początkowego entuzjazmu zakazuje uzbrajania Franka.Następnie Dolas razem z oddziałem udaje się pod most,który Polacy chcą zdobyć,ale w drodze gubi się w lesie na polu minowym,gdzie ratuje go chłop,a następnie Franek udaje się pod most i przyczynia się do jego zdobycia.
Obsada
- Marian Kociniak starszy strzelec Franciszek Dolas
- Leonard Pietraszak lotnik w stalagu
- Stanisław Milski niemiecki generał
- Kazimierz Talarczyk Woydyłło
- Jerzy Block zawiadowca
- Wirgiliusz Gryń Józek Kryska
- Andrzej Gawroński Helmut,gestapowiec
- Emil Karewicz oficer gestapo
- Henryk Łapiński Władzio Wachocki
- Andrzej Herder Hans,gestapowiec
- Leon Pietraszkiewicz Herbert Gulke
- Jerzy Rogalski chłop Jędrzej Grzyb
- Mirosław Szonert żandarm
- Mieczysław Stoor gestapowiec
- Jarosław Skulski pułkownik w polskiej ambasadzie w Belgradzie
- Tomasz Zaliwski jugosłowiański oficer
- Elżbieta Starostecka piosenkarka w tawernie
- Jerzy Moes porucznik Regulski
- Andrzej Krasicki kapitan francuskiego statku
- Wojciech Zagórski Turek werbujący na niemiecki statek
- Janina Borońska Elżbieta
- Ludwik Benoit karczmarz
- Janusz Kłosiński karczmarz
- Jan Paweł Kruk marynarz
- Zdzisław Kuźniar Dino Stojadinović(kapitan jugosłowiańskiego statku)
- Józef Łodyński palacz na jugosłowiańskim statku
- Krystyna Borowicz szefowa burdelu
- Piotr Fronczewski włoski żołnierz
- Wacław Kowalski Kiedros,sierżant Legii Cudzoziemskiej
- Jan Świderski kapitan Legii Cudzoziemskiej Letoux
- Leonard Andrzejewski żołnierz Legii Cudzoziemskiej
- Kazimierz Rudzki kapitan Ralf Peacoock
- Lech Ordon sierżant Hopkins
- Zdzisław Maklakiewicz żołnierz włoski
- Jerzy Duszyński żołnierz włoski
- Marian Rułka żołnierz brytyjski
- Joanna Jędryka Teresa
- Małgorzata Pritulak Mirella
- Kazimierz Fabisiak ojciec Dominik,przeor klasztoru
- Konrad Morawski Matula
- Zygmunt Zintel ojciec Sebastian
- Halina Buyno-Łoza Jóźwiakowa
- Stanisław Gronkowski partyzant"Wilk"
- Aleksander Fogiel Jóźwiak
- Eugeniusz Kamiński gestapowiec
- Ludwik Kasendra brat Florian
- Bohdan Wróblewski urzędnik ambasady polskiej w Belgradzie
- Zbigniew Lesień więzień stalagu
- Ryszard Dembiński oficer niemiecki na odprawie w wagonie
- Piotr Różański adiutant kapitana Letouxa
- Wojciech Brzozowicz sierżant Karaś
- Marian Wojtczak
Produkcja
Początkowe sceny sfilmowano na stacji kolejowej we wsi Nielestno,gmina Wleń.Zdjęcia kręcono również w Jeleniej Górze,Szklarskiej Porębie,Soczi,Baku,Suchumi,Gdyni,Poświętnem,dolinie Jaworzynce w Tatrach,a także w Mileszkach.Sceny z obozu jenieckiego,w którym Dolas przygotowuje ucieczkę w pierwszej części,zostały nakręcone w tuczarni świń we wsi Krogulec(obecnie dzielnica Zgierza),z której na czas kręcenia filmu zostały wysiedlone lokatorki obiektu.
Ścieżka dźwiękowa
Muzykę do ballady w filmie skomponował Jerzy Matuszkiewicz,słowa napisał Andrzej Czekalski,zaś wykonał ją Andrzej Żarnecki
Piosenkę w jugosłowiańskiej tawernie wykonuje Katarina Sarcevic ustami Elżbiety Starosteckiej,a jej tytuł to„Noć na moru(Spavaj,spavaj anđele moj mili)”,co oznacza po polsku„Noc na morzu(Śpij,śpij mój piękny aniele)”.
Informacje dodatkowe
W scenach z kaplicy obozu jenieckiego,polscy żołnierze przygotowywali jasełka,śpiewając piosenkę żołnierską z czasów Legionów z akcentami antybolszewickimi"Leguny w niebie"autorstwa Adama Kowalskiego.Często(szczególnie w grach teleturniejowych)przytaczane są nazwy geograficzne miejscowość Chrząszczyrzewoszyce,powiat Łękołody,choć były to lokacje zupełnie fikcyjne stworzone na potrzeby gagu filmowego(epizod ten został zapożyczony z powieści"C.K.Dezerterzy"Kazimierza Sejdy).Główny bohater Franek Dolas wymienił te nazwy jako dalszy ciąg trudnego w wymowie łamańca językowego.Stało się to po jego zatrzymaniu podczas przesłuchania.Dolas przedstawił się wówczas jako Grzegorz Brzęczyszczykiewicz,chcąc najprawdopodobniej opóźnić swoją identyfikację i dopiec oficerowi gestapo(zagranemu przez Emila Karewicza)oraz protokołującemu Hansowi(zagranemu przez Andrzeja Herdera).Ponadto scena z udziałem tych aktorów w ich rolach stanowi nawiązanie do serialu"Stawka większa niż życie"z lat 1967-1968,jako,że w tej produkcji wcielili się w podobne postacie(rola Karewicza to Hermann Brunner).W wersji koloryzowanej flaga Jugosławii ma błędne kolory(flaga zielono-biało-czerwona zamiast niebiesko-biało-czerwonej).Jest to jedyny polski film,w którym występują dialogi w aż dziewięciu językach obcych.W dłuższych scenach i wypowiedziach pojawia się język niemiecki,francuski,angielski i włoski,zaś epizodycznie także arabski,rosyjski,serbsko-chorwacki oraz grecki i hiszpański.29 sierpnia 2003 miała miejsce światowa premiera polskiej gry komputerowej z gatunku gier przygodowych i cRPG"Jak rozpętałem II wojnę światową.Nieznane przygody Franka Dolasa"wyprodukowanej przez Mirage Interactive,a wydanej przez Cenega Poland.Jej głównym bohaterem był również Franek Dolas,jednak fabuła nawiązywała do filmu w luźny sposób,zaś rozgrywka wymagała od bohatera częstego stosowania przemocy podczas podróży,co pozostawało w sprzeczności z brakiem skłonności do awanturnictwa filmowego Dolasa.
